In onze moderne wereld wordt het advies “Wees gewoon jezelf” vaak gegeven. Het lijkt eenvoudig, maar in de praktijk is het een van de lastigste dingen om te doen. We voelen de druk van verwachtingen van vrienden, familie, sociale media en zelfs van onszelf. Iedereen heeft een beeld van hoe we zouden moeten zijn, en sociale media voeden dit met perfecte plaatjes van succes en geluk. Ondertussen willen we ook onze eigen dromen najagen, wat soms botst met wat anderen van ons verwachten.

Dit roept verwarring op: wat betekent het eigenlijk om “jezelf te zijn”? Veel mensen voelen zich gevangen in rollen die ze spelen in verschillende situaties, of twijfelen of hun keuzes wel echt hun eigen zijn. In deze wirwar van vragen en verwachtingen komt de filosofie van Jean-Paul Sartre naar voren als een interessante gids. Sartre, een vooraanstaand existentialist, biedt een uitdagende kijk op de vraag “Ben je echt jezelf?” en nodigt ons uit om na te denken over de aard van ons ‘zelf’ en onze identiteit.

Sartre stelt dat het ‘zelf’ geen vaststaand gegeven is, maar eerder een proces. Hij geloofde dat we niet geboren worden met een vaste identiteit of onveranderlijke eigenschappen. In plaats daarvan zijn we, volgens Sartre, vrij om onszelf te vormen door de keuzes die we maken. Dit betekent dat we niet vastzitten in een bepaald beeld of rol; we kunnen onszelf steeds opnieuw definiëren. Ons ‘zelf’ is een voortdurend veranderend project, beïnvloed door onze ervaringen en beslissingen.

Een voorbeeld om dit idee te illustreren: Stel je een kind voor dat niet goed is in sport. Dit betekent niet dat dit kind voor altijd onsportief zal zijn. Door te oefenen en te trainen, kan het atletisch worden. Wie we zijn, wordt bepaald door wat we doen, niet door iets waarmee we geboren zijn.

Sartre gebruikt ook een mooie metafoor: stel je een rivier voor. Het water stroomt constant, maar het blijft dezelfde rivier. Zo is het ook met ons zelf. We veranderen voortdurend, maar er is een onderliggende stroom van bewustzijn die ons verbindt met onszelf.

Sartre benadrukt dat we de vrijheid hebben om keuzes te maken, maar dat deze vrijheid met verantwoordelijkheid komt. Hij introduceert het concept van “kwade trouw” om te beschrijven hoe mensen soms doen alsof ze een vaste identiteit hebben om verantwoordelijkheid te vermijden. Ze zeggen bijvoorbeeld: “Zo ben ik nu eenmaal,” om niet te hoeven veranderen. Maar dit soort zelfbedrog beperkt ons en houdt ons gevangen in een beperkte opvatting van wie we zijn. Echte vrijheid, volgens Sartre, betekent dat we onze fundamentele vrijheid om keuzes te maken accepteren en de verantwoordelijkheid dragen voor wie we worden.

Wat betekent “wees jezelf” dan echt volgens Sartre? Het is een uitnodiging om authentiek te leven, niet door vast te houden aan een statisch idee van wie je bent, maar door actief te kiezen wie je wilt zijn. Het vraagt om een open houding naar jezelf en de wereld, en de moed om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven. Het betekent ook dat we de vrijheid hebben om te veranderen en te groeien. Ons ‘zelf’ is geen eindbestemming, maar een reis. Door deze reis te omarmen, kunnen we onze mogelijkheden verkennen en echt leven, in plaats van binnen de grenzen van verwachtingen te blijven.

Denk bijvoorbeeld aan een kunstenaar die voortdurend nieuwe stijlen en technieken uitprobeert. Dit laat zien dat het zelf een dynamisch proces is; we kunnen onszelf steeds opnieuw uitvinden.

De filosofie van Sartre biedt praktische inzichten voor het dagelijks leven. Door te begrijpen dat we onszelf vormen door onze keuzes, kunnen we meer zelfvertrouwen ontwikkelen. We hoeven niet vast te zitten in een oud beeld van onszelf, maar kunnen ons leven actief sturen in de richting die we willen. Bovendien helpt Sartres idee van “kwade trouw” ons om de angst voor het onbekende te overwinnen. Door te accepteren dat we verantwoordelijk zijn voor onze keuzes, kunnen we onzekerheid en verandering zien als kansen om te leren en te groeien. We hoeven niet bang te zijn voor fouten; ze zijn een natuurlijk onderdeel van zelfontdekking.

Tot slot kan het inzicht in de complexe aard van identiteit en het ‘zelf’ ons helpen om meer empathie te ontwikkelen voor anderen. Iedereen maakt zijn eigen unieke reis door, en we worstelen allemaal met dezelfde fundamentele vragen over onszelf en onze plaats in de wereld. Deze erkenning kan ons helpen om met meer begrip en medeleven naar anderen te kijken.

Kortom, Sartres filosofie nodigt ons uit tot zelfexploratie, verantwoordelijkheid en vrijheid. Door deze ideeën in ons leven te integreren, kunnen we niet alleen onze eigen authenticiteit versterken, maar ook een diepere verbinding met de wereld en de mensen om ons heen ontwikkelen. Het leven als een voortdurende reis zien, met alle mogelijkheden en verantwoordelijkheden die daarbij horen, stelt ons in staat om het avontuur van het bestaan ten volle te omarmen.

En weet dit: Wie je bent blijkt niet uit wat je zegt, maar uit wat je doet.